Toelichting

“…We have no concept, only an impression, a series of impressions associated with an image. To the rigor of the concept I’am opposing here the vagueness of the open imprecision, the relative indetermination of such a notion…”

J. Derrida

Ik begin mijn toelichting met dit citaat omdat ik de overtuiging deel die hieruit spreekt: Dat het beeld een niet af te sluiten geheel is, dat het geen autonoom, uitgekristalliseerd gegeven of concept is, maar (onvermijdelijk) een hybride. Een hybride voorstelling van zaken die het mogelijk maakt om iets te onderzoeken of te bevragen. Dat begint met het optekenen van wat mij omringt. Heel dicht op het onderwerp kruipen.

                                   …dat kunnen bijvoorbeeld zwammen en paddenstoelen zijn…

…. de materialiteit, de heterogeniteit, het stoffige, de humus, het gelaagde, de verbazingwekkende complexiteit ervan zichtbaar maken. Bewegingen van de materie en lichamen leren begrijpen en laten zien. Niet door te reduceren maar juist door te onderzoeken waar de beweging zijn oorsprong vindt; hoe het zich voortzet, en waar het zich mee verbindt. Dit betekent dat ook de turbulentie, de verstoring onderdeel van het beeld wordt.

Zo ontstaat een huid, een paar lagen met oneindig veel plooien en kronkels.

Wat ergens aan de oppervlakte verschijnt kan elders ook opduiken, of opduiken terwijl het een andere gedaante aanneemt: Figuren die onderworpen worden aan transformaties, deformaties, en fusies; Passageplaatsen die bevolkt worden door tijdelijke krachten…

                                    …dat kunnen bijvoorbeeld twee weggeworpen matrassen zijn…

…het matras kan gezien worden als een plek bij uitstek waar liminaliteit [1] zich kan voordoen , een verblijfplaats waar de overgang plaatsvindt tussen dag en nacht, geboorte en dood, wakker-zijn en droom.

Om het complexe vraagstuk van transitie vorm te geven, tot een beeld te komen, kan en mag dit beeld geen simpele representatie zijn van een bepaalde stand van zaken. Anders blijft het wezenlijke van de transitie buiten beeld: Een ervaring van tijd en ruimte die afwijkt van de normale alledaagse realiteit. De ruimte en tijd waarin begrip en twijfel, activiteit en reflectie, zwakte en kracht hand in hand gaan.

Wat voor beeld ontstaat er wanneer het idee van matrassen als stabiele rust/slaapplaatsen wordt losgelaten; wanneer matrassen niet langer een ‘thuis’ markeren. Kunnen twee weggeworpen matrassen ook de weidsheid, rusteloosheid en lichtval van een zeegezicht representeren wanneer dit in het ontwerp van het matras als object wordt vastgelegd. Wat betekent dat voor de representatie? Wordt deze dan nog beheerst door de relatie tussen model en kopie of eerder door associaties en gedaanteverwisselingen?

Het landschap/zeegezicht als figuur

In de materiele presentie worden de matrassen nog min of meer correct gerepresenteerd. Hier wordt de representatie gewaarborgd door de vanzelfsprekende werkelijkheid van de zintuiglijke waarneming: Textiel representeert textiel.

Dit speelt zich af in het ‘hier en nu’, wat nog versterkt wordt doordat textiel als vertrouwd kledingmateriaal de psychische afstand tot het werk buitengewoon klein maakt. Het is de beschouwer letterlijk zeer nabij. Een nabijheid die ook nog eens vrijwel overal ter wereld op gelijke wijze wordt ervaren omdat alle culturen zich heel direct via textiel uitdrukken[2]. Dit contrasteert zeer sterk met het ‘daar’ van het werk, met dat wat wordt gerepresenteerd. De geworpen matrassen worden gepresenteerd als quasi Hollandse landschappen/ zeegezichten. Ze bootsen deze na in kleur, licht, ritme en vlakverdeling Dit is ook daadwerkelijk gebaseerd op waarnemingen en foto’s van de Noordzee kust.

Mimicry [3] wordt hier ingezet als een performatief concept, een strategie om de orde en autoriteit te destabiliseren die gebaseerd is op identificatie en objectivering.

Wat zo ontstaat is een nieuwe esthetische assemblage: Een verstrengeling van informatie en vorm. Vanuit de informatie (de zeegezichten) ontstaan lijnen, punten, ruimte en tijd. Deze volgen en creëren de vorm (de matrassen) in schommelingen, golven en krommingen. De informatie schrijft zich niet in- en tekent zich niet af – maar laat een nieuw figuur verschijnen.

Ruimte en tijd in deze werken zijn daardoor niet langer simpelweg meetkundig en objectiveerbaar, maar gebaseerd op omzetting en verstrengeling van informatie. ‘Hier en nu’, en ‘toen en daar’ worden begrippenparen die niet langer op een vaste manier aan elkaar gekoppeld zijn, en kunnen zich in allerlei verschillende combinaties voordoen.

Daarin schuilt de intrinsieke politieke dimensie van deze werken: Er treedt een verschuiving op in wat kan worden waargenomen. Richting een esthetiek en een politiek van de kleinste verschillen, van de fijnste details en het nauwelijks zichtbare; naar wat onzichtbaar is gebleven in de starre tegenstelling tussen ‘het hier en nu’ en ‘het toen en daar’; richting subtiele nuances die alles met elkaar verstrengelen en die kunnen functioneren als explosieve ontstekers in het weefsel van de actualiteit.

De actualiteit en de geschiedenis onder ogen zien is ook verlost zijn van de onschuld, van het idee dat je de geschiedenis opnieuw kunt laten beginnen door te breken met het verleden. Dit heeft lange tijd elke vorm van overerving, van hervatting en dus van transformatie/ verwerking van de geschiedenis tegengehouden.

Maar juist op deze breuklijnen in de geschiedenis, tussen de blokken van een dominant vertoog, kunnen passageplaatsen ontstaan. Hier kan een onbegrensde beweging starten. Blokken kunnen daarbij meegevoerd worden als waren het zwerfkeien. De verplaatsing veroorzaakt al een ander perspectief, een andere mise-en-scene…

                                          …dat kunnen bijvoorbeeld verpakkingsdozen zijn…

 …niet langer gebonden aan functionaliteit, gelicht uit de stroom van goederen, kunnen deze onderzocht worden op hun mogelijkheden.

Door te stapelen, open te vouwen, te scheuren, kleurverhoudingen toe te voegen en lichtval te laten meespelen ontstaan verraderlijke, provisorische assemblages. Deze zijn instabiel, want tegelijkertijd picturaal als sculpturaal. Niet opgericht vanuit een onwrikbaar idee, maar vanuit de vraag of ze voor het moment voldoen.

Geen slimme meningen verkondigen of respectabele waarden verdedigen maar daadwerkelijk experimenteren. Het is zeer aangenaam om geen mening of een idee te hebben over deze of gene kwestie. Niet communiceren, maar weerstand bieden aan de voortdurende druk hiertoe…

…dat kunnen bijvoorbeeld ‘Sleepers’ zijn…

…I go from bedside to bedside…. I sleep close with the

other sleepers, each in turn;

I dream in my dream all the dreams of the other dreamers,

And I become the other dreamers.

I am a dance….Play up there! The fit is whirling me fast.

I am the everlaughing…. it is new moon and twilight,

I see the hiding of douceurs…. I see nimble ghosts

whichever way I look,

Cache and cache again deep in the ground and sea, and

where it is neither ground or sea….[4]

….De meeste levens bevatten immers soorten van somnambulisme over meerdere jaren.Misschien begint de beweging juist in die gaten, een beweging naar een gedeelde toekomst…

———————————————————————————————————————————

[1] Liminaliteit, een term uit de antropologie, markeert de middelste- of tussen-fase in een overgangsritueel waarbij iemands sociale of seksuele status verandert. Tijdens de middelste fase wordt de ‘reiziger’ ontdaan van elke uiterlijke rang of rol en betreedt een ‘liminale’ status tussen vroegere en toekomstige identiteiten.

[2] Iets wat in de tentoonstelling over Seth Siegelaub in het Stedelijk Museum Amsterdam prachtig  zichtbaar werd.

[3] Mimicry duidt op een biologisch fenomeen waarbij twee of meer organismen die taxonomisch niet dicht bij elkaar staan toch (oppervlakkige) kenmerken gemeen hebben. De gelijkenis biedt voor deze organismen een voordeel, zoals bescherming tegen predatie.

[4] Walt Whitman, Leaves of Grass, The Sleepers